Osim zasnivanja radnog odnosa na određeno ili neodređeno vreme, lica mogu biti angažovana i za obavljanje:

1. Privremenih i povremenih poslova;
2. Poslova po osnovu ugovora o delu;
3. Stručnog osposobljavanja i usavršavanja;
4. Dopunskog rada.

Kada se lice angažuje za obavljanje nekog od navedenih poslova, ono nema status zaposlenog, već se angažuje na osnovu odgovarajućeg ugovora za rad van radnog odnosa, što znači da ne stiče ona prava i obaveze koje ima zaposleni, već ona predviđena ugovorom i propisana imperativnim zakonskim normama.

Po kom od gore nabrojanih osnova će lice biti angažovano, zavisi najpre od potreba nalogodavca, te uslova koje angažovano lice ispunjava i, na kraju, vremenskog perioda na koje će ugovor biti zaključen.

Privremeni i povremeni poslovi

Poslodavac može angažovati lice za obavljanje privremenih i povremenih poslova, odnosno poslova koji su po svojoj prirodi takvi da ne traju duže od 120 radnih dana u kalendarskoj godini. Poslodavac može zaključiti ovakav ugovor sa sledećim licima:

– Nezaposlenim licem;

– Zaposlenim koji radi nepuno radno vreme – do punog radnog vremena;

-Korisnikom starosne penzije;

-Licem koje je član omladinske ili studentske zadruge.

Osim navedenih lica, ugovor o privremenim i povremenim poslovima sa poslodavcem može zaključiti i korisnik porodične penzije, s tim da, ukoliko ne želi da izgubi pravo na naknadu porodične penzije prilikom prijave na socijalno osiguranje, ne sme ostvarivati naknadu jednaku ili višu od propisane najniže mesečne osnovice doprinosa.

Ugovor o privremenim i povremenim poslovima se obavezno zaključuje u pisanoj formi i sadrži visinu ugovorene naknade za obavljeni rad, rokove za njenu isplatu, opis poslova i način njihovog izvršavanja, te se njime ugovaraju i njegovo trajanje i radno vreme, odnosno broj radnih sati (u zavisnosti od prirode posla).

Poslovi po osnovu ugovora o delu

Poslodavac može određeno lice angažovati radi obavljanja poslova koji su van delatnosti poslodavca, a koji imaju za predmet samostalnu izradu ili opravku određene stvari, samostalno izvršenje određenog fizičkog ili intelektualnog posla.

Ovakvo angažovanje lica može se uspostaviti na osnovu ugovora o delu, koji se obavezno zaključuju u pisanoj formi i sadrže vrstu posla i rok za njegovo izvršenje, dok povodom zaključenja ovih ugovora ne postoji ograničenje u pogledu radnog statusa angažovanog lica, odnosno angažovana lica mogu biti zaposlena ili nezaposlena lica, korisnici penzije, studenti i druga lica.

Međutim, treba imati u vidu da, iako ovaj ugovor može biti zaključen i sa licem koje nije radno sposobno, zaključenje ovih ugovora sa radno nesposobnim licem koje je korisnik invalidske penzije nosi rizik ponovne procene njegove radne sposobnosti i potencijalnog gubitka prava na istu.

Stručno osposobljavanje i usavršavanje

U cilju stručnog osposobljavanja može se zaključiti ugovor radi obavljanja pripravničkog staža, odnosno polaganja stručnog ispita, kada je to zakonom, odnosno pravilnikom predviđeno kao poseban uslov za samostalan rad u struci, dok se u cilju stručnog usavršavanja može zaključiti ugovor radi stručnog usavršavanja i sticanja posebnih znanja i sposobnosti za rad u struci, odnosno obavljanja specijalizacije, za vreme utvrđeno programom usavršavanja, odnosno specijalizacije, skadno posebnim propisima u oblasti za koju se zaključuje.

Poslodavac je dužan da, za zaključenje ovih ugovora koji se isključivo zaključuju u pisanoj formi, ima utvrđen program stručnog usavršavanja i osposobljavanja. Obavljanje ovih poslova može se zaključiti kako uz ugovorenu naknadu, tako i bez nje. Ugovorena naknada u tom slučaju nema karakter zarade, već drugih prihoda.
Ugovori o stručnom osposobljavanju i usavršavanju po pravilu traju jednu godinu, osim ukoliko je posebnim propisima za oblast za koju se lice osposobljava ili usavršava propisano drugačije.

Dopunski rad

Zaposleni koji radi sa punim radnim vremenom kod poslodavca, može sa drugim poslodavcem zaključiti ugovor o dopunskom radu, a najviše do jedne trećine punog radnog vremena.

Budući da je osnovni preduslov za zaključenje ugovora o dopunskom radu taj da angažovano lice već ima ostvareno svojstvo osiguranika, iako ne postoji izričita zakonska norma, jasno je da je lice koje bi trebalo da bude izvršilac posla dužno da dostavi dokaz da je u radnom odnosu sa punim radnim vremenom, imajući u vidu da lica zaposlena sa nepunim radnim vremenom i nezaposlena lica ne mogu validno zaključiti ovu vrstu ugovora.

Za zaključenje ugovora o dopunskom radu obavezna je pisana forma, te isti mora da sadrži podatke o radnom vremenu, odnosno broju radnih sati, vrsti i opisu poslova koji će se obavljati, visini naknade i drugih primanja po tom osnovu sa pripadajućim porezima i doprinosima za penzijsko i invalidsko osiguranje, trajanju ugovora, dok je poželjno da sadrži i sve druge podatke koje poslodavac i angažovano lice smatraju bitnim elementima za ostvarivanje ovog ugovora.

Svi navedeni oblici rada van radnog odnosa ne podrazumevaju uspostavljanje radnog odnosa, te određena prava i obaveze sa obe strane izostaju, a naknada za obavljeni rad se ne smatra zaradom već drugim prihodoma. Međutim, treba imati u vidu da povodom naknade za obavljanje ovih poslova u svim ovim slučajevima postoji obaveza uplaćivanja doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje (osim ukoliko je angažovano lice zaposleni kod drugog poslodavca koji povodom radnog odnosa već ostvaruje osnovicu doprinosa u iznosu višem od petostrukog iznosa prosečnih mesečnih osnovica doprinosa u RS – kada postoji pravo na povraćaj doprinosa, o čemu će biti više reči u nekom od narednih tekstova), te se taj period ipak smatra stažem osiguranja.